25 września 2011 r. w szpitalu w Nairobi zmarła w wieku 71 lat kenijska działaczka społeczna, działaczka na rzecz środowiska i praw kobiet, pierwsza kobieta z Afryki, która otrzymała Nagrodę Nobla, Wangari Maathai. Została pokonana przez chorobę nowotworową, jednak jej życie ukazuje niezwykłą niezłomność i siłę.

Już w młodości Wangari Maathai stała się liderką, wyznaczając nowe perspektywy dla kobiet w regionie. Po studiach z biologii w Niemczech i Stanach Zjednoczonych wróciła do niepodległej Kenii, gdzie jako pierwsza kobieta z Afryki Środkowej i Wschodniej, otrzymała w 1971 r. tytuł doktorski, na Uniwersytecie Nairobi. Była także pierwszą kobietą profesor w tym kraju, wykładała anatomię zwierząt.

Doświadczenia w pracy wyczuliły ją na codzienny trud kobiet z obszarów wiejskich Kenii. Zauważywszy jak szybka degradacja środowiska wpływa na życie kobiet, zachęcała je do sadzenia drzew, by zapewniać im zasoby drzewa na opał oraz aby chronić zasoby wody i plony.

W 1977 założyła w Kenii kobiecy Ruch Zielonego Pasa (ang. Green Belt Movement - GBM), który z czasem rozprzestrzenił się na sąsiednie kraje Afryki. W "zielonym pasie" zasadzono kilkadziesiąt milionów drzew.

„Pokładałam swoją wiarę w kenijskich kobietach z obszarów wiejskich od samego początku. I stały się one kluczem do sukcesu Ruchu Zielonego Pasa.

Poprzez rozpowszechnianie metody sadzenia i hodowania drzew, kobiety zobaczyły, że mają prawdziwy wybór: czy zamierzają utrzymywać i odnawiać środowisko czy też je niszczyć. W procesie edukacyjnym, który ma miejsce, gdy ktoś przyłącza się do Ruchu Zielonego Pasa, kobiety stają się świadome, że sadzenie drzew i walka o ratowanie lasów przed ich wycinaniem jest częścią szerszej misji kreowania społeczeństwa, które szanuje demokrację, przyzwoitość, przywiązanie do rządów prawa, praw człowieka i praw kobiet.

Kobiety podejmują także role przywódcze, prowadzą szkółki leśne, pracują z leśnikami, planując i realizując projekty oparte na wspólnotach lokalnych dotyczące gospodarowania zasobami wody i bezpieczeństwa żywnościowego. Wszystkie te doświadczenia przyczyniają się do rozwijania ich pewności siebie i większego poczucia siły, aby  kierować własnym życiem." - wyjaśniała Maathai.

Zielony pas stanowił próbę przeciwdziałania postępującemu pustynnieniu kontynentu i związanych z nim biedy i głodu. Jednocześnie przyczynił się do stworzenia nowych miejsc pracy, zwłaszcza dla kobiet.

Poza tą działalnością profesor Maathai będzie pamiętana z oporu przeciwko rządom Daniela Moi (prezydenta Kenii w latach 1978-2002). Podejmowała wówczas liczne starania zmierzające do powstrzymania polityków zawłaszczających ziemię, zwłaszcza lasy.

Protestowała między innymi przeciw próbie budowie sześćdziesięciopiętrowego budynku w Parku Uhuru (Parku Wolności) w centrum Nairobi czy sprzedaży lasu Karura przez wpływowe jednostki z systemu władzy Moi. Przyłączyła się także do strajku głodowego matek więźniów politycznych, domagających się od prezydenta Moi wypuszczenia ich dzieci. Wielokrotnie za swoje działania była poddawana przemocy fizycznej i aresztowana.

W 2003 roku Maathai założyła Mazingira - Partię Zielonych Kenii (ang. Mazingira Green Party of Kenya; mazingira w języku suahili oznacza środowisko) i sama dołączyła do władz centralnych. Została, wybrana w 2002 r. do parlamentu kenijskiego z dystryktu Nyeri i pełniła w latach 2003-2005 funkcję sekretarza stanu ds. środowiska i zasobów naturalnych w pierwszym rządzie prezydenta Mwai Kibaki. Została odsunięta, gdy nie zgodziła się zachować milczenia w sprawach niewygodnych dla rządu. Pozostała jednak aktywna w życiu publicznym.

Wangari Maathai jest autorką czterech książek, “The Challenge for Africa”, “Unbowed: A Memoir”, “The Green Belt Movement: Sharing the Approach and the Experience”, “Replenishing the Earth: Spiritual Values for Healing Ourselves and the World” oraz licznych artykułów i publikacji. Jej działalność społeczna i na rzecz środowiska wielokrotnie doceniały, nagradzały i honorowały organizacje i instytucje krajowe, jak i międzynarodowe. Pełna lista wyróżnień dostępna jest na stronie: https://greenbeltmovement.org/w.php?id=47, jednak szczególna wartość przypisywana jest oczywiście Nagrodzie Nobla.

Decyzja Komitetu Noblowskiego z 2004 roku, przyznająca prof. Wangari Maathai, Pokojową Nagrodę Nobla, pokazuje jak duże znaczenie dla pokoju, a więc z drugiej strony konfliktów, we współczesnym świecie mają sprawy środowiska, kwestie dostępu do zasobów, takich jak ziemia czy woda (patrz wypowiedź prof. Maathai z 2006 r.: https://www.youtube.com/watch?v=dA0qGlnc-30). Profesor Maathai przyczyniła się do upowszechniania zrównoważonego rozwoju, demokracji i pokoju.

W wypowiedziach Komitetu Noblowskiego czytamy: „Pokój na ziemi zależy od naszej zdolności do zabezpieczenia naszego środowiska życia. Maathai stała na froncie walki o rozwój społeczny, gospodarczy i kulturowy w Kenii i Afryce. Ma całościowe podejście do zrównoważonego rozwoju, który obejmuje demokrację, prawa człowieka, a prawa kobiet w szczególności. Myśli globalnie, a działa lokalnie”.

Maathai intensywnie leczyła się od kilku miesięcy, jednak publicznie informację o jej chorobie potwierdzono dopiero w zeszłym tygodniu. Pozostawiła trójkę dzieci i wnuczkę. W pożegnaniu swojej założycielki Ruch Zielonego Pasa pisze: „Odejście profesor Maathai jest wielką stratą dla wszystkich, którzy ją znali – jako matkę, krewną, współpracowniczkę, autorytet, bohaterkę - oraz dla tych, którzy podziwiali jej determinację, by uczynić świat bardziej pokojowym, zdrowszym i lepszym miejscem.”